Treść:
Tatry to najwyższe pasmo w łańcuchu Karpat (Karpaty Zachodnie). Powierzchnia Tatr wynosi 785 km², z tego około 175 km² (ponad 22%) leży w granicach Polski, a ok. 610 km² (niecałe 78%) na terytorium Słowacji. Długość Tatr, mierzona od wschodnich podnóży Kobylego Wierchu (1109 m) do południowo-zachodnich podnóży Ostrego Wierchu Kwaczańskiego (1128 m), wynosi w linii prostej 57 km, a ściśle wzdłuż grani głównej 80 km. Główna grań Tatr przebiega od Huciańskiej Przełęczy (905 m) na zachodzie do Zdziarskiej Przełęczy (1081 m) na wschodzie. Tatry są objęte ochroną przez ustanowienie na ich obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Tatry dzieli się na:

* Tatry Zachodnie – najwyższy szczyt: Bystra (2248 m n.p.m.), po polskiej stronie: Starorobociański Wierch (2176 m n.p.m.)
* Tatry Wschodnie: Tatry Wysokie – najwyższy szczyt: Gerlach (2655 m n.p.m.), po polskiej stronie: północno-zachodni wierzchołek Rysów (2499 m n.p.m.), Tatry Bielskie – najwyższy szczyt: Hawrań (2152 m n.p.m.)

Grań główna Tatr jest europejskim działem wodnym tylko w środkowym odcinku. Teren na wschód i północ to zlewiska Bałtyku (dorzecze Dunajca i Popradu), pozostały obszar to zlewisko Morza Czarnego (dorzecza Orawy i Wagu). Wrażenie wypiętrzenia masywu górskiego jest pogłębione przez sąsiedztwo głębokich kotlin. Tatry otaczają: od zachodu i północy – Obniżenie Orawsko-Podhalańskie, od wschodu i południa Obniżenie Liptowsko-Spiskie. Dno dolin znajduje się na wysokości ok. 500–700 m n.p.m. Deniwelacje między okalającymi kotlinami a szczytami Tatr dochodzą do 2 km.

W Tatrach stwierdzono występowanie ok. 1300 gatunków roślin naczyniowych, przy czym dla ok. 200 gatunków Tatry są jedynym miejscem ich występowania w Polsce. Bogata jest flora mszaków (ok. 700 gatunków), występuje też tutaj ok. 1000 gatunków grzybów, 870 gatunków porostów. Czynniki klimatyczne zadecydowały o dużej odrębności flory Tatr od flory nizinnej. Zróżnicowanie geologiczne podłoża i znacznie różniące się warunki życiowe na różnych wysokościach są przyczyną dużej różnorodności gatunkowej flory Tatr. W czasie jednodniowej wycieczki, na niewielkim obszarze napotkać można wiele, znacznie różniących się składem gatunkowym zespołów roślinności.
Świat zwierzęcy do granicy lasów przypomina pierwotną faunę niżu. Zwierzynę płową reprezentują takie gatunki jak:sarna, jeleń szlachetny, niektóre drapieżniki: lis, borsuk, ryś, niedźwiedź brunatny, niektóre gatunki ptaków: puchacz, orzeł przedni, głuszec, jarząbek, orlik krzykliwy, ryby: pstrąg potokowy. Piętra powyżej lasów zamieszkują zwierzęta niespotykane w Polsce poza Tatrami. Wśród ssaków są to: świstak, kozica, nornik śnieżny (polnik tatrzański), darniówka tatrzańska. Wśród ptaków: płochacz halny, siwerniak, pomurnik, orzechówka.

Jeziora Tatr zwane są tradycyjnie stawami. Nazwa ta przyjęła się też w publikacjach naukowych. W Tatrach występuje blisko 200 różnej wielkości stawów, począwszy od największego, Morskiego Oka (34,93 ha), poprzez porównywalnie duży Wielki Staw Polski, do zupełnie maleńkich, jak Zadni Mnichowy Stawek (0,04 ha). Stawy tatrzańskie, z jednym wyjątkiem (Kras Cichy Stawek), są pochodzenia polodowcowego. Znaczna większość stawów znajduje się na terenie Tatr Wysokich, w Tatrach Zachodnich ich liczba jest znacznie mniejsza (najbardziej znany jest Smreczyński Staw).

Klimat tatrzański ma wiele cech wspólnych z klimatem alpejskim. Najważniejsze z nich to niska średnia temperatur w roku, duża zmienność temperatur w ciągu doby, gwałtowne zmiany, częste zachmurzenia, znaczna ilość dni z opadami (w wyższych partiach gór większość opadów ma postać śniegu), zamglenia, długo utrzymująca się pokrywa śnieżna, silne nasłonecznienie i wiatry wiejące zazwyczaj z zachodu oraz z kierunku południowo-zachodniego. Większość zjawisk związana jest z przechodzeniem frontów atmosferycznych.

Zima w Tatrach trwa zazwyczaj od końca listopada do końca marca (w Zakopanem) i od połowy października do początku maja na wysokości Kasprowego Wierchu. Najzimniejszym miesiącem najczęściej jest luty, a najcieplejszym lipiec. Najniższa zanotowana temperatura to -39,5 °C w lutym 1929, a najwyższa to +30,2 °C w sierpniu 1943. Charakterystyczne dla klimatu tatrzańskiego są zimowe inwersje temperatury (im wyżej tym cieplej) oraz śnieżyce w środku lata.

Silne, często huraganowe wiatry zazwyczaj nazywane są halnymi. To uogólnienie jest błędne. Wiejący z kierunku południowego wiatr halny jest odpowiednikiem fenu. Najsilniejszy przeszedł w Tatrach w dniach 6-7 maja 1968 r., wiał z prędkością 280 km/godz. i połamał ok. 500 ha lasu. Wiatr halny poprzedza spadek ciśnienia powietrza odczuwany zwłaszcza przez osoby nadpobudliwe oraz cierpiące na choroby serca i krążenia. Zimne, porywiste wiatry wiejące z kierunków zachodnich nazywane są przez górali orawskimi.

Pierwsza, odnotowana wycieczka w Tatry odbyła się w 1565 r. (Przejażdżka Beaty z Kościeleckich Łaskiej ze spiskiego Kieżmarku do Doliny Kieżmarskiej). Z XVII w. pochodzą też wzmianki o pierwszych wejściach na szczyty.
Za ojca polskiej turystyki tatrzańskiej uważa się Stanisława Staszica. W latach 1803–1805 wędrował po Tatrach, prowadząc badania naukowe. Ich owocem jest wydane w 1815 dzieło O ziemiorodztwie Karpatów. Staszicowi przypisywane jest pierwsze wejście na Kołowy Szczyt. Był też na Krywaniu, Sławkowskim Szczycie, Łomnicy. Tatry badał też w latach 1835–1850 geolog Ludwik Zejszner.
Pierwsi turyści odwiedzali przede wszystkim Dolinę Kościeliską, Kuźnice, Kalatówki i Morskie Oko.

źródło: pl.wikipedia.org

Pytania:
1. Około ilu procent powierzchni Tatr leży w granicach Polski? 22%
2. Jak nazywa się najwyższy szczyt Tatrów Wysokich? Gerlach
3. Które z wymienionych wyżej zwierząt nie znalazło się w tekście? piestruszka
4. Czy w tatrach wieje wiatr halny? tak